(BTV) Đền thờ Cao Lỗ Vương nằm trên bãi bồi ven sông Đuống, thuộc thôn Đại Trung, xã Cao Đức, huyện Gia Bình. Đây là nơi ghi dấu, tưởng niệm và tôn vinh bậc thiên tài quân sự trong lịch sử của dân tộc, người có công giúp An Dương Vương chế tạo ra “nỏ thần”, xây dựng thành Cổ Loa đánh tan giặc Triệu Đà bảo vệ Nhà nước Âu Lạc.
Cổng Đền thờ Cao Lỗ Vương.
Theo sử liệu và văn vật của địa phương ghi lại: Cao Lỗ Vương họ Cao tên Lỗ, tên gọi khác là Thông, sinh tại thôn Sỹ Lộ, trang Đại Than, tổng Vạn Ty, huyện Gia Bình, phủ Thuận Thành, bộ Vũ Ninh (Bắc Ninh xưa).
Ngay từ nhỏ, ông đã tỏ ra là người thông minh, hiếu học, khi trưởng thành văn võ đều hơn người và được nhân dân địa phương tôn làm Đô Lỗ. Sau theo phò vua An Dương Vương đánh giặc, nhờ lập được nhiều công trạng, ông được phong tước Hầu. Khi An Dương Vương xây thành Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội ngày nay), ông được giao việc thiết kế, xây dựng thành. Thành xây xong, ông lại chế tạo “nỏ thần” - một kỳ công về kỹ thuật quân sự thời cổ, góp phần quan trọng trong việc chống giặc ngoại xâm bảo vệ đất nước. Truyền rằng, “nỏ thần” do tướng quân Cao Lỗ chế tạo cực mạnh, có thể bắn một phát hàng trăm mũi tên, tiêu diệt được hàng trăm tên giặc, vì vậy được gọi là Linh Quang thần nỏ.
Do có công với dân với nước, trải qua các đời vua, triều đại sau này đều có sắc phong ban tặng cho ông là Thượng đẳng Thần. Nhân dân quanh vùng tại quê hương ông cũng đã lập Đền thờ để tưởng nhớ và ghi nhận công ơn của vị tướng quân. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, mặc dù đã qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng Đền thờ tướng quân Cao Lỗ Vương vẫn giữ được dấu ấn kiến trúc điêu khắc của hai thời Lê - Nguyễn.
Đền thờ Cao Lỗ Vương.
Đền quay theo hướng Đông, nằm trong quần thể di tích đình Tiểu Than và lăng Cao Lỗ Vương. Đền có kết cấu kiến trúc kiểu chữ Công, nhìn ra sông Đuống gồm cổng, sân, tòa Tiền đường, Trung đường, ống muống, Hậu cung và hai dãy nhà Tọa soạn.
Khu vực tiền tế Đền Cao Lỗ Vương.
Tiền đường gồm: 5 gian 2 dĩ, kết cấu kiến trúc kẻ chuyền giá chiêng, chất liệu gỗ lim; Các vì, câu đầu được trang trí cách điệu kiểu hoa lá; Gian giữa đặt bát bửu, hương án, hai bên có hạc, ngựa chầu… rất tôn nghiêm.
Khu vực trung đường Đền Cao Lỗ Vương.
Trung đường gồm: 3 gian kiến trúc vì theo kiểu giá chiêng, vị trí trung tâm đặt chiếc hương án, phía trên đặt ngai thờ, đỉnh đồng, hai bên có tượng quan văn, quan võ đứng chầu.
Khu vực ống muống Đền Cao Lỗ Vương.
Ống muống gồm 3 gian, chính giữa là tượng tướng quân Cao Lỗ được đặt trong Long Khám tay trái cầm thẻ bài, tay phải cầm minh châu, kích thước tượng: Cao 2,4m; rộng vai 80cm chất liệu gỗ, phía trước là sập thờ đặt các đồ thờ tự đều có niên đại thời Nguyễn.
Khu vực Hậu cung Đền Cao Lỗ Vương.
Hậu cung gồm 3 gian 2 dĩ, kết cấu kiến trúc theo kiểu giá chiêng, ở chính giữa, nơi cao nhất là hệ thống ngai thờ gồm 6 chiếc, trong đó 3 chiếc bên trong đặt tượng, 3 chiếc bên ngoài đặt bài vị. Nhân dân địa phương thường gọi là Đền Cao Lỗ thờ tượng tam vị. Tam tượng gồm: Chính giữa là vua Thục, bên đông là Thanh Công Sứ (Thần Kim Quy), bên trong là Cao Lỗ Vương. Tam vị gồm: 3 bài vị, tất cả nội dung ghi trong bài vị đều thờ Cao Lỗ Vương. Phía dưới ở hai bên có 6 tượng chầu, gọi là lục bộ. Tượng cầm gương, tượng cầm lược, phấn sáp hài hộp. Trong đó có 4 tượng nam và 2 tượng nữ.
Miếu thờ Thổ thần và nhà Tọa soạn Đền Cao Lỗ Vương.
Đền thờ Cao Lỗ Vương là công trình văn hóa tín ngưỡng tiêu biểu của nhân dân địa phương, đến nay công trình này còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật như: Sắc phong 21 đạo, hệ thống tượng cổ, ngai thờ, kiệu, bát cống, long đình, bia đá, sấu đá, hoành phi, câu đối… đây là những tài liệu hiện vật phong phú giúp cho việc tìm hiểu về quê hương, nguồn gốc, cuộc đời và sự nghiệp của Cao Lỗ - một danh nhân lịch sử dưới thời An Dương Vương, người đã có công lớn trong việc xây dựng nhà nước Âu Lạc.
Đền Cao Lỗ Vương được công nhận là di tích quốc gia năm 2005. Lễ hội hàng năm được tổ chức vào ngày 10 tháng 3 âm lịch.
Cổng chính lăng mộ Cao Lỗ Vương.
Cùng với Đền thờ, lăng mộ Cao Lỗ Vương được đặt tại làng Tiểu Than, xã Vạn Ninh, huyện Gia Bình.
Bia đá tại lăng mộ Cao Lỗ Vương.
Theo những sử liệu, thần tích còn lưu truyền, Cao Lỗ người quê vùng Lục Đầu - Bình Than, trong cuộc chiến đấu đánh đuổi giặc Triệu Đà bảo vệ nhà nước Âu Lạc, ông đã anh dũng hy sinh ở chân thành Cổ Loa, thi hài được hổ tha về quê. Dân làng trông thấy liền kéo nhau ra đánh đuổi hổ và làm lễ an táng ông, dấu tích xưa còn đó là lăng mộ ông tại làng Tiểu Than.
Bao quanh khu lăng mộ Cao Lỗ Vương được dựng lên bằng cột đá xanh và tường kiên cố. Bên trong là khu vực mộ Cao Lỗ Vương.
Những năm gần đây, khu di tích Lăng và Đền thờ Cao Lỗ Vương được quan tâm đầu tư với kinh phí hàng chục tỷ đồng. Trùng tu, nâng cấp, mở rộng nhiều hạng mục một cách khang trang. Nơi đây đã trở thành điểm tham quan, du lịch hấp dẫn cho nhân dân địa phương và du khách thập phương.
Văn Đức